Terapia responsywna koncentruje się na tworzeniu z dziećmi bliskich relacji, które są podstawą rozwoju społecznego i komunikacyjnego. Terapeuta poprzez tworzenie radosnych, opartych na empatii relacji, a także poprzez podążanie za dzieckiem i rozwijanie jego zabawy w spontaniczny sposób tworzy wizerunek atrakcyjnego partnera społecznego. Takiego, o którego warto zabiegać i z którym warto się komunikować. Skupienie się na tworzeniu relacji opartej na zaufaniu, poczuciu bezpieczeństwa i wzajemnym szacunku, procentuje ilością wymian komunikacyjnych między dzieckiem i terapeutą. Im większym zaufaniem darzy nas dziecko, tym chętniej będzie inicjować z nami kontakt. Dzięki temu zyska więcej doświadczeń społecznych, które będzie mógł wykorzystać w innych relacjach. W terapii zabawy metodami responsywnymi opieramy się na wynikach badań z zakresu neurobiologii. Dzięki pojawieniu się nowych metod obrazowania pracy mózgu wiemy, że mózg nie jest organem zewnątrzsterownym i jedynie w niewielkim stopniu poddaje się naciskom zewnętrznym, co oznacza, że ostatecznie ani rodzice, ani nauczyciele nie ukształtują młodego człowieka zgodnie z własnymi oczekiwaniami czy życzeniami, ponieważ na strukturę mózgu największy wpływ ma to, co jest dla dziecka ważne z perspektywy jego własnych wewnętrznych doświadczeń i własnego punktu widzenia. Podczas wykonywania przyjemnych dla nas czynności/zadań w śródmózgowiu uruchamia się grupa komórek nerwowych, które wydzielają substancje semiochemiczne, takie jak adrenalina, noradrenalina, dopamina, oraz peptydy: endorfinę i enkefalinę. Wymienione substancje mają wpływ na emocje (endorfina to przecież znany nam „hormon szczęścia”), ale i na proces efektywnego uczenia się oraz zapamiętywania.
DIR/Floortime, Early Start Denver Model (ESDM), Growth Through Play System (GPS) – to metody, które dają nam doskonałe możliwości rozwijania komunikacji u dzieci z autyzmem. Zabawa responsywna to czas dla dorosłego i dziecka na wykonywanie wspólnych aktywności w spontaniczny sposób, ale nie oznacza ona, że brak w niej reguł i wymagań.
Czym w takim razie jest responsywność w terapii?
- tworzeniem licznych okazji do rozwijania umiejętności komunikacyjnych (kontaktu wzrokowego, wspólnego pola uwagi, komunikacji niewerbalnej,dzielenia się zainteresowaniami, proszenia o pomoc, komentowania, nazywania, wskazywania itp.) w naturalnych codziennych sytuacjach a także w zabawie,
- rozwijaniem aktywności dziecka poprzez elastyczne podejście terapeuty, wykorzystywanie bieżących sytuacji i różnorodnych materiałów,
- wyzwalaniem aktywności dziecka, nauką samodzielnego podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów,
- empatycznym reagowaniem na sygnały komunikacyjne dziecka, poprzez okazanie zrozumienia dla jego emocji, szacunkiem do emocji przeżywanych przez dziecko, do jego perspektywy spojrzenia,
- regulowaniem poziomu pobudzenia dziecka, optymalizacją jego stanu emocjonalnego i uwagi,
- nastawieniem na dzielenie się emocjami, a także dostosowywaniem działań dorosłego do poziomu rozwojowego dziecka,
- tworzeniem radosnej atmosfery, pozytywnych emocji u dziecka, które sprzyjają rozwijaniu motywacji wewnętrznej.
Jak zacząć budować responsywną relację?
- stwórz ciepłą i przyjazną atmosferę, ale nie narzucaj się dziecku, bądź obok, ale pozwól dziecku zrobić ten pierwszy krok, nie witaj się zbyt emocjonalnie z dzieckiem (możesz je przestraszyć),
- dowiedz się jak wygląda integracja sensoryczna dziecka, bierz pod uwagę jak reaguje na dźwięki, światło, dotyk, ruch, zapach, smak,
- szanuj zainteresowania dziecka, jego wybory, nie zmuszaj dziecka,
- dowiedz się jakie aktywności, przedmioty budzą największe zainteresowanie dziecka, stosuj te aktywności, które silnie motywują dziecko,
- pozwól dziecku na swobodną zabawę tymi przedmiotami, niczego nie narzucaj, stopniowo zacznij naśladować jego zabawę, zaczynając od zabawy równoległej,
- gdy dziecko pozytywnie zareaguje na naśladowanie jego zabawy stopniowo dodawaj nowe elementy do danej aktywności,
- bądź uważny na najmniejsze sygnały od dziecka (np. takie jak zmiana mimiki, czasem lekki grymas), reaguj modulując swoje zachowanie,
- wzmacniaj wysiłki dziecka adekwatnie do poziomu jego zaangażowania i możliwości,
- włączaj dziecko do wyboru zabawy/zadania,
- reguluj poziom pobudzenia dziecka,
- odzwierciedlaj uczucia dziecka, nazywaj je, tłumacz, tak by zyskało lepszy wgląd w swoje uczucia i motywy zachowania,
- twórz jak najwięcej okazji, w których dziecko będzie mogło coś Ci zakomunikować,
- pomagaj dziecku osiągać jego cele, ale nie wyręczaj go