Wczesne objawy autyzmu (spektrum zaburzeń autystycznych, ASD) mogą pojawiać się już w pierwszym roku życia, choć zwykle stają się bardziej widoczne między 12. a 24. miesiącem. Co powinno wzbudzić czujność rodziców?
Co to jest autyzm?
Autyzm, a właściwie spektrum zaburzeń autystycznych (ASD, ang. Autism Spectrum Disorder), to zaburzenie neurorozwojowe, które wpływa na sposób, w jaki dana osoba postrzega świat, komunikuje się i nawiązuje relacje społeczne. To oznacza, że mózg osoby w spektrum rozwija się i funkcjonuje inaczej niż u osób neurotypowych.
Nie ma dwóch identycznych osób z autyzmem – objawy i ich nasilenie mogą się bardzo różnić. Stąd określenie „spektrum”.
Typowe obszary, w których mogą pojawiać się trudności u osób w spektrum autyzmu, obejmują komunikację i interakcje społeczne, zachowania oraz rozwój poznawczy i sensoryczny. Dzieci mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji, rozumieniu emocji i intencji innych, a także w prowadzeniu rozmowy – czasem nie mówią wcale lub powtarzają zasłyszane słowa (tzw. echolalia). Często unikają kontaktu wzrokowego i fizycznego.
W zakresie zachowań można zaobserwować powtarzalne ruchy, jak machanie rękami czy kręcenie się, a także silną potrzebę rutyny. Osoby w spektrum mogą mieć bardzo intensywne i nietypowe zainteresowania oraz nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce (dźwięki, światło czy dotyk). W rozwoju poznawczym pojawia się nierównomierność – dziecko może wykazywać świetną pamięć, ale mieć trudności z prostymi czynnościami. Często obserwuje się też trudności w zabawie symbolicznej i naśladowczej.
Autyzm można rozpoznać już we wczesnym dzieciństwie, często przed ukończeniem 2. roku życia, choć oficjalna diagnoza bywa stawiana nieco później, zazwyczaj między 2. a 4. rokiem życia.
Objawy, które mogą (choć nie muszą) wskazywać na ryzyko zaburzeń ze spektrum autyzmu u niemowlęcia
Brak kontaktu wzrokowego
Już w pierwszych tygodniach życia zdrowe niemowlęta zaczynają nawiązywać kontakt wzrokowy – patrzą w oczy rodziców, śledzą twarz podczas karmienia, reagują na uśmiech czy wyraz twarzy. Brak takiej reakcji może świadczyć o trudnościach w budowaniu więzi i orientowaniu się na drugiego człowieka, co jest fundamentem rozwoju społecznego.
Brak reakcji na imię
Zazwyczaj około 6. miesiąca życia dziecko zaczyna rozpoznawać i reagować na swoje imię, np. odwracając głowę lub zatrzymując wzrok na osobie mówiącej. Jeśli niemowlę tego nie robi, mimo że dobrze słyszy i reaguje na inne dźwięki, może to być sygnał trudności w przetwarzaniu społeczno-komunikacyjnym.
Brak uśmiechu społecznego
Uśmiech społeczny, czyli świadome odwzajemnianie uśmiechu w odpowiedzi na kontakt z opiekunem, zwykle pojawia się między 6. a 8. tygodniem życia. Jego brak może sugerować trudność w budowaniu relacji i w reagowaniu emocjonalnym na obecność drugiego człowieka.
Brak gaworzenia lub opóźnione gaworzenie
Gaworzenie to etap rozwoju mowy, w którym dziecko zaczyna łączyć dźwięki w sekwencje przypominające słowa, np. „ma-ma”, „ba-ba”. Zwykle pojawia się między 4. a 6. miesiącem. Brak gaworzenia lub wyraźne opóźnienie może wskazywać na trudności w rozwoju języka, ale też w chęci komunikowania się z otoczeniem.
Nie wskazuje palcem, nie pokazuje zabawek ani nie sięga po nie w intencji komunikacji
Około 9-12. miesiąca życia dzieci zaczynają używać gestów wskazywania („protodeklaratywnych”), by pokazać coś interesującego opiekunowi, np. „popatrz!”. Jest to bardzo ważny krok w rozwoju komunikacji niewerbalnej. Brak takiego gestu może świadczyć o problemie z dzieleniem uwagi.
Brak gestów
Dziecko nie macha na pożegnanie, nie wyciąga rąk, by zostać podniesionym, nie wskazuje palcem – są to naturalne sposoby komunikacji przed pojawieniem się mowy. Ich brak może sugerować trudności w porozumiewaniu się i nawiązywaniu relacji.
Brak zainteresowania interakcją
Dziecko nie reaguje na twarze, głosy, nie śmieje się podczas zabaw typu „a kuku”, nie szuka kontaktu wzrokowego, nie domaga się uwagi. Zwykle niemowlęta są ciekawe ludzi i chcą uczestniczyć w prostych interakcjach. Ich unikanie może być znakiem trudności w rozwoju społecznym i emocjonalnym.
Jeden lub dwa z tych objawów nie muszą oznaczać zaburzeń, bo każde dziecko rozwija się indywidualnie. Jeśli jednak utrzymują się przez dłuższy czas, warto skonsultować się z pediatrą, psychologiem dziecięcym lub specjalistą wczesnego wspomagania rozwoju. Wczesna diagnoza pozwala szybciej udzielić dziecku odpowiedniego wsparcia.
Terapia małego dziecka z autyzmem. Na czym polega?
Praca z małym dzieckiem z podejrzeniem autyzmu powinna opierać się na wczesnym wspieraniu rozwoju, czyli takim działaniu, które uwzględnia aktualne możliwości dziecka, a jednocześnie stymuluje te obszary, w których występują trudności.
Obserwuj i reaguj na sygnały dziecka
Zwracaj uwagę na to, co dziecko lubi, co je ciekawi, kiedy się uśmiecha lub uspokaja. To może być punkt wyjścia do wspólnej zabawy i nauki. Dziecko uczy się najlepiej wtedy, gdy czuje się bezpiecznie i jest zainteresowane tym, co się dzieje.
Wspieraj rozwój komunikacji
Nawet jeśli dziecko jeszcze nie mówi, mów do niego prostym językiem, opisując to, co robicie („To jabłko. Kroimy jabłko. Mniam!”). Zwracaj uwagę na gesty i mimikę (pomagają budować komunikację niewerbalną). Reaguj na jego dźwięki i gesty, jakby to była rozmowa (uczysz je, że komunikacja ma sens).
Buduj relację przez zabawę
Dziecko najlepiej uczy się w naturalnych sytuacjach. Wybieraj aktywności, które pozwalają na kontakt wzrokowy (np. zabawy w „a kuku”) i zawierają powtarzalne rytuały (np. układanie wieży z klocków).
Unikaj nadmiernej presji i wspieraj rytuały
Szanuj rutynę i potrzebę przewidywalności, ale delikatnie wprowadzaj zmiany. Nie zmuszaj dziecka do kontaktu (pokazuj, że jesteś obok i czekasz). Pozwól na powtarzalne zabawy (np. kręcenie kółkiem), ale włącz się w nie, np. nazwij ruch, zareaguj z zainteresowaniem.
Włączaj rodzinę i otoczenie
Wspólna linia wychowania i wspierania dziecka jest bardzo ważne. Warto zadbać o spójną reakcję rodziców i opiekunów, spokojne, przewidywalne środowisko oraz unikanie komentarzy typu „on tak przy nas nie robi” (każde dziecko zachowuje się inaczej w różnych warunkach).
Korzystaj ze wsparcia specjalistów
Nie musisz działać samodzielnie. Warto skonsultować się z psychologiem dziecięcym, terapeutą integracji sensorycznej, logopedą lub neurologopedą oraz specjalistą wczesnego wspomagania rozwoju (WWR). W Pro-Integris dostępni w jednym miejscu i ściśle ze sobą współpracują, by stworzyć spójny plan wsparcia dostosowany do potrzeb Twojego dziecka.
Pro-Integris działa w dwóch lokalizacjach – w Bydgoszczy oraz Łochowie – zapewniając łatwy dostęp do profesjonalnej pomocy. Naszym celem jest jak najszybsze rozpoznanie trudności i uruchomienie odpowiedniego wsparcia, które pozwoli dziecku rozwijać się w swoim tempie, z uważnością i empatią. Pracujemy z dziećmi z Białych Błót, Szubina, Nakła, Bydgoszczy i okolic.
Autyzmu nie „leczy się” w sensie tradycyjnym, ponieważ nie jest chorobą, ale można wspierać rozwój osoby w spektrum, np. przez terapie:
Wczesna diagnoza i odpowiednio dobrana terapia mogą więc znacząco poprawić jakość życia dziecka i całej rodziny.